محمد امین کوهستانی: ماستر ادبیات عربی دانشگاه بین‌المللی لرستان، ایران
چند شب پیش فیس‌بوک را بررسی می‌کردم، متوجه شدم یعقوب یسنا عکسی را استوری کرده و روی عکس نوشته بود: فرهنگان قریب، میزبانِ یعقوب یسنا با حضور دکتر یامان حکمت، دکتر مجتبی نوروزی، روح‌الله بهرامیان و علی دهباشی. این برنامه روز پنج‌شنبه توسط مجله‌ی بخارا در تهران برگزار شد. دوست داشتم در جلسه شرکت کنم، شخصاً نظر خویش را آن‌جا مطرح نمایم. متأسفانه فرصت نشد. اینک می‌خواهم اشاره‌ای به فعالیت‌های یعقوب یسنا داشته باشم.
یعقوب یسنا پژوهشگر، منتقد ادبی و اسطوره‌شناس افغانستانی، دانش‌جو دکتری ادبیات فارسی دانشگاه یزد است. بنده چند سالی است با فعالیت‌های این نویسنده آشنایی دارم و گه‌گاهی باهم بحث و گفت وگو داریم. لذا نیک می‌پندارم فعالیت ایشان را بررسی نماییم.
چیزی که برای من خیلی مهم است فعال بودن ایشان است. حتا به‌اشتباه. فعال بودنش را به صورت مشخص می‌توان در سه بخش تقسیم کرد و بخش چهارم را به عنوان پیایند و نتیجه‌ای این سه بخش در نظر گرفت.
1- یسنا در فضای مجازی: ایشان در فیس‌بوک، انستاگرام، تویترو یوتیوب فعالیت‌های خسته‌گی‌ناپذیری دارد و از این فنّاوری برای انتشار ایده‌ها و روشن‌گری استفاده‌ی حداکثری می‌کند. مطالب کوتاه و موضع گیری‌های سیاسی و اجتماعی خویش را از طریق فیس‌بوک، انستاگرام و تویتر، موضوعات علمی و اندیشه‌های فکری خویش را از طریق یوتیوب به نشر می‌رساند.
2- یسنا در بین ورق‌ها: فعالیت ماندگارتر ایشان کتاب‌ها و مقالاتی است‌که به چاپ رسیده‌اند. تا اکنون 13 اثر «واژه‌های عربی در شاه‌نامه، بررسی اسطوره‌های اوستایی در شاه‌نامه، مقدمه‌ای بر فردوسی‌شناسی و شاه‌نامه‌پژوهی، خوانش متن، دانایی‌های ممکن متن، گشودن، در بازگشت، در دیدار با اپیکور، در غیبت، من و معشوق و ماقبل تاریخ، زن‌نامه و روشن‌گری افسون» را به چاپ رسانده است.
من چند اثر از این اثرها را خوانده‌ام. از جمله روشن‌گری افسون. هرچند کتاب روشن‌گری افسون پژوهش علمی و دانشگاهی نیست. اما می‌توان گفت نظریه‌ی کلی نویسنده در باب مناسبات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ادبی افغانستان در این اثر بازتاب یافته است. ازآن‌جایی‌که مخالفان آن را « قرآن یسنا» نام‌گذاری کرده‌اند. به نظر بنده توصیفی است‌که دلالت بر حجم مطالب آن دارد.
3- یسنا در نشست‌ها: یکی از ویژگی‌های ایشان حضور پررنگ در جلسات مجازی و حضوری است. می‌توان از حضور ایشان در«جشن نوروزی از دیدگاه فرهنگیان ایران، افغانستان و تاجیکستان، سیمرغ منطق‌الطیر در اوستا، سخن‌رانی در انجمن ادبی حافظ آرا در شهر یزد، خواننده‌ای که می‌نویسد (دسیسه علیه متن) گفت وگو عصمت کهزاد با یعقوب یسنا، نشست اخیر با کتاب خانه فرهنگان قریب و…» نام برد.
4- نتیجه‌ی فعالیت پی‌گیر و گسترده: فعالیت گسترده‌ی او در رسانه‌های اجتماعی، در نشست‌های ادبی، فرهنگی و علمی و در نوشتن مقالات و کتاب باعث شده در افغانستان، تاجیکستان و ایران به عنوان یک نویسنده و روشن‌فکر شناخته شود و در مناسبات فکری و فرهنگی حوزه‌ی زبان فارسی تاثیرگذاری خود را داشته باشد.
از آن‌جایی‌که یعقوب یسنا عضو یکی از اقلیت‌های مذهبی در افغانستان است، نمی‌توانست این شهرت و اعتبار فرهنگی را به سادگی کسب کند. با کار و فعالیت گسترده است‌که به این شهرت و اعتبار رسیده است. یسنا در بین هم‌نسلان خود بیش‌ترین کتاب را نوشته و چاپ کرده است‌که کتاب‌هایش بیرون از افغانستان در ایران و اروپا نیز چاپ شده است. کتاب فردوسی‌شناسی به تازگی در تهران چاپ شد. چاپ کتاب در افغانستان و ایران فرق می‌کند. وزارت ارشاد ایران کتابی را که ادعای علمی دارد، پس از بررسی علمی اجازه‌ی چاپ می‌دهد. کتاب روشن‌گری افسون، نگارش و پژوهش و زن‌نامه پس از چاپ در کابل در اروپا توسط انتشارات شاه‌مامه چاپ شد.
از آن‌جایی‌که یعقوب یسنا از نظر قومی هزاره و از نظر مذهبی اسماعیلی است، در افغانستان دست کم گرفته می‌شد. در مناسبات فرهنگی افغانستان گفته می‌شد او هزاره است، در مناسبات فرهنگی مردم هزاره گفته می‌شد او اسماعیلی است. بنابراین با این طرز دید، یسنا به حاشیه گذاشته می‌شد. اما او با فعالیت فرهنگی و ادبی بیرون از افغانستان توانست جای‌گاه خود را با قاطعیت در افغانستان تثبیت کند و به گفته‌ی دکتر یامان حکمت استاد دانشگاه آزاد اسلامی ایران دیگر دشمنان و مخالفان یسنا در افغانستان نمی‌توانند یسنا را نادیده بگیرند، زیرا یسنا فراتر از افغانستان توانسته در حوزه‌ی ادبیات و فرهنگ جای‌گاه و تاثیرگذاری خود را مشخص کند.
هدف از فعالیت‌های یسنا روشن‌گری و نقد ادبی بوده است. نقد ادبی در افغانستان متأسفانه دچار چالش‌های گوناگون است. از یک‌طرف با دستگاه حکومتی رادیکال دینی مواجه هستیم و از سوی دیگر با مردم خالی‌الذهن و قلم‌به‌دستان سنت‌گرا. لذا قدم گذاشتن در این وادی مخوف، جرئت هزینه پرداختن می‌خواهد. یسنا این هزینه را متقبل شده است‌که کمترین آن سبُک دوش شدن از دانشگاه البیرونی است و بیش‌ترینش برچسپ تکفیر و زرتشتی‌گری و… است‌که با این تکفیر می‌خواهند حضور اجتماعی او را دچار خطر کنند و زمینه‌ی حذف فیزیکی یسنا را در جامعه‌ی سنتی و تندرو افغانستان فراهم کنند. چنین خطری به یعقوب یسنا قابل پیش‌بینی است، زیرا او به تمامی ابعاد فرهنگ واپس‌گرامی قومی، مذهبی، مردسالار و زن‌ستیزانه‌ی جامعه‌ی افغانستان دست یازیده و انتقاد کرده است.
لازم دانستم به مناسبت برنامه‌ی «دیدار و گفت وگو با یعقوب یسنا در تهران» به چند مورد از کارهای یعقوب یسنا اشاره کنم. اگرچه هر یکی این تقسیم‌بندی‌ها خود موضوعی است برای تحقیق و بررسی بیش‌تر و دقیق‌تر. قابل یادآور است، قصد بنده در نگارش این چند سطر، بررسی فعالیت‌های یسنا بوده نه بررسی اندیشه‌هایش. بررسی اندیشه‌ی او جای بحث خود را دارد و این‌که من چقدر مخالف، موافق یا منتقد دیدگاه‌های او هستم نیاز به بررسی و بحثی دیگر دارد.
