سیمینار «تقویت اعتماد و همبستگی برای آینده افغانستان» در تاریخ ۲۰ سنبله ۱۴۰۴ برابر با ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۵ با اشتراک شماری از خبرگان و هموطنان مقیم شهرهای مختلف آسترالیا به میزبانی بنیاد مسعود – آسترالیا و همکاری سفارت جمهوری اسلامی افغانستان، در بنگاه ملی مطبوعات (National Press Club of Australia) در شهر کنبرا پایتخت این کشور، برگزار شد.
شرکت‌کنندگان که از اقوام، مذاهب و دیدگاه‌های متنوع در این سیمینار حضور داشتند، طی دو نشست جداگانه به بررسی عوامل تاریخی و معاصر اعتماد و همبستگی و همچنان به بررسی ریشه‌های بی‌اعتمادی و پراکندگی در جامعه‌ی افغانستان پرداختند. افزون بر این، راهکارها و اقدامات لازم برای تقویت اعتماد و همگرایی اجتماعی در داخل افغانستان و در آسترالیا مورد بحث قرار گرفت.
سخنرانان در سیمینار بر این نکته تأکید کردند که در طول تاریخ افغانستان، روابط قوی خانوادگی و خویشاوندی، فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی مشترک، ایستادگی مردم در برابر تجاوز خارجی و استبداد داخلی، نقش رهبران کاریزماتیک با توجه به مرام و اهداف روشن آنها؛ مانند شهید احمدشاه مسعود، و همچنین رشد نسبی نهادهای آموزشی، مدنی و اقتصادی در دوره جمهوریت (۲۰۰۱–۲۰۲۱) از عوامل کلیدی شکل‌دهنده‌ی اعتماد و همبستگی در میان مردم افغانستان بوده‌اند.
در مقابل، عوامل متعدد بی‌اعتمادی و تفرقه نیز شناسایی شد. ضعف حاکمیت قانون، ضعف نظام و ذهنیت دولتداری، تقسیم ناعادلانه‌ی قدرت، خود خواهی گروه‌ها و جنگ‌های ناشی از آن، فساد سیستماتیک و فقدان عدالت اجتماعی، انتخاب‌ها و مقرری‌های قومی، سوءاستفاده از دین، قومیت و ایدئولوژی برای مقاصد سیاسی، نبود شفافیت در توزیع منابع، وابستگی به کشورهای خارجی و گسترش افراط‌گرایی از مهم‌ترین دلایل بی‌اعتمادی، تفرقه و بروز مشکلات روانی در افغانستان به شمار می‌روند.
برای احیا و تقویت اعتماد و همبستگی در راستای برون رفت از شرایط دشوار کنونی، شرکت کنندگان سیمینار پیشنهاداتی در پیوند به مسائل داخل افغانستان و برای جامعه در آسترالیا مطرح کردند که نکات کلیدی آنها در این گزارش نوشته شده است.
نکات کلیدی پیشنهادها مرتبط به افغانستان:
شرکت‌کنندگان پیشنهاد کردند که گفتگو های میان‌مردمی و همگرایی اجتماعی با تمرکز بر مشارکت بین اقوام و با تأکید بر نقاط مشترک، از سطح خانواده آغاز و به سطح جامعه گسترش یابد. همچنین، بررسی نوع نظام سیاسی و رجوع به تجربۀ تاریخی ساختار قدرت در افغانستان (۱۹۳۰–۱۹۷۰ میلادی) به منظور بازسازی ارتباط میان حکومت مرکزی، متنفذین محلی و علمای دینی مطرح شد. در آن سال‌ها ساختار دولت مثل یک مثلث؛ متشکل از روابط ریاست دولت/شاه، متنفذین محلی و علمای دینی بود که در اثر کودتای داوود و کودتای هفت ثور از هم پاشید. در نتیجه روند دولت سازی در افغانستان نارسا ماند. در این مبحث، دو گزینه برای ساختار نظام پیشنهاد شد:
الف: نظام مختلط (مرکزی–غیرمرکزی/پارلمانی) که در آن انتخاب رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر توسط مجلس نمایندگان صورت بگیرد. حکومت مرکزی سیاست‌های کلان ملی را حفظ کرده، ولایات و شوراهای محلی؛ مسئولیت ادار‌ه‌ی خدمات و صلاحیت امور محلی را بر عهده داشته باشند.
ب: نظام فدرالی که ایالت ها ساختار حکومتی انتخابی داشته باشند و در عرضۀ خدمات مستقل عمل کنند . در این بخش به جزئیات ساختار اشاره‌ای صورت نگرفت.
شرکت‌کنندگان بر لزوم بازتعریف هویت و نمادهای ملی شامل قانون اساسی، تمامیت ارضی/تشخیص مرزها، سرود ملی، واحد پول و سایر نمادهای ملی تأکید کردند که همه بر اساس سلیقه‌های سیاسی؛ تک‌قومی اند و بازتاب دهندۀ هویت جمعی مردم افغانستان نیستند. پیشنهاد شد که این بازتعریف از طریق گفتگوی خبرگان تدوین و سپس توسط دولت منتخب یا همه‌پرسی به تصویب برسد.
ترویج ذهنیت حاکمیت قانون برای رفع مشکل قومی سازی قدرت در افغانستان از دیگر نکات کلیدی مورد بحث بود. شرکت‌کنندگان به این نظر بودند که مشکل افغانستان در سیاست داخلی قومی نیست. بلکه خودخواهی و قدرت طلبی با استفاده ابزاری از قوم، سمت، زبان، دین و آیدیالوژی سبب شده است تا خودخواهان قدرت طلب از طرح و حاکمیت قوانینی که ضامن حقوق برابر به همه شهروندان افغانستان است؛ جلوگیری کنند. شرکت کنندگان گفتند که تلاش ها باید برای مهار خودخواهی و قدرت طلبی و فراهم ساختن فرصت برای طرح و حاکمیت واقعی قوانین جامع و عادلانه باشد، نه دامن زدن به آنچه قدرت خواهان افزون طلب میخواهند.
علاوه بر این، جایگزینی گفتمان شهروندی به جای گفتمان قومی، تولید دانش و آگاهی‌دهی اجتماعی و تشویق نخبگان سیاسی و اجتماعی به تقویت این گفتمان از دیگر توصیه‌های ارائه‌شده بود.
از سوی دیگر، شناخت متقابل بر اساس واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی و پرهیز از شایعات و تبلیغات منفی رسانه‌های غیرمسئول و نیز تمرکز بر مشترکات بزرگ مانند کشور، دین و فرهنگ، به‌عنوان زیربنای همکاری و شناسایی راه‌حل‌ها پیشنهاد شد. توجه به ابعاد روان‌شناختی بحران، درمان آسیب‌های روانی ناشی از جنگ و خشونت، توانمندسازی روانی، آشتی و انعطاف‌پذیری اجتماعی و استفاده از گفتگو، آموزش، رسانه‌های مثبت و شفافیت در کار نهادها برای کاهش بی‌اعتمادی از سوی شرکت‌کنندگان به عنوان راه های حل و همبستگی اجتماعی مطرح شدند.
پیشنهادهای کلیدی در پیوند به جامعه در آسترالیا:
ایجاد فدراسیون رسمی انجمن‌ها در آسترالیا با مشارکت انجمن‌های ثبت‌شده و قانونی، ساختن اتاق فکر متشکل از خبرگان و کار شناسان، راه اندازی برنامه های گفتمان سالم روی موضوعات مورد نیاز جامعه، دفاع هماهنگ و یک‌صدا از منافع افغانستان و جامعه‌ی هموطنان مهاجر توسط فدراسیون، از پیشنهادهای مهم این سیمینار بود. همچنان، بر شفافیت و قانون‌مداری انجمن‌ها با تعهد به اساسنامه‌ها، برگزاری انتخابات به موقع و مدیریت شفاف و گزارش‌دهی مسئولانه از طریق برگزاری جلسات با اعضا و مسئولین انجمن‌ها تأکید صورت گرفت.
توجه به سلامت روان جامعه به ویژه مهاجرین تازه وارد و زنان، ارائه حمایت جمعی از جامعه، تقویت روحیه‌ی همدیگر پذیری، بخشش (بدون فراموشی گذشته) و تمرکز بهر نیازهای کودکان و نوجوانان، از دیگر موارد مهم بود. همچنین، بر اهمیت انتقال و حفظ ارزش‌های فرهنگی به نسل‌های آینده از طریق فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی تأکید صورت گرفت. این اقدامات و فعالیت‌ها می‌تواند با همکاری و در چارچوب برنامه‌های رسمی چندفرهنگی دولت آسترالیا توسعه یافته و نهادینه شوند.
جمع‌بندی
این سیمینار بر اهمیت بازسازی اعتماد و همبستگی در افغانستان تمرکز داشت و به راهکار‌های عملی تأکید کرد. پیشنهادهای مطرح شده نشان داد که این راه از مسیر گفتگوی باز، مشارکت همگانی، حاکمیت قانون و جایگزینی گفتمان شهروندی می‌گذرد. همچنان در سطح آسترالیا؛ انسجام سازمانی، شفافیت در فعالیت انجمن‌ها، توجه به سلامت روان و انتقال ارزش‌های فرهنگی به نسل‌های آینده؛ از اقدامات مهمی بودند که برای تقویت هویت جمعی، همگرایی اجتماعی و توان‌مند شدن جامعه مطرح شدند.
